17 dec Knellende familiebanden tijdens de feestdagen

De maand december is niet voor iedereen leuk.

Veel cliënten op mijn praktijk hebben juist nu een moeilijke tijd. Sommigen hebben iemand verloren en missen hun dierbare heel erg. De meesten hebben een moeilijke tijd vanwege ‘knellende familiebanden’. De eisen en verwachtingen binnen het familiesysteem zorgen voor benauwdheid, schuldgevoelens en irritaties.

De feestdagen: een snelkookpan van beklemming en irritaties

De feestdagen, en dan vooral Kerstmis is een snelkookpan voor sluimerende, onuitgesproken en soms zelfs onbewuste beklemmingen in de familie. Concreet kan dat er zo uit zien: ‘Hoe en met wie vieren we het?’ ‘Eerste Kerstdag bij mijn familie, tweede bij de jouwe?’ ‘Ja maar Eerste Kerstdag vinden mijn ouders belangrijker.’ ‘De mijne ook.’ ‘Oh. We doen het nooit goed.’

Hoe kom je de dagen door met mensen van wie je wel houdt, maar waarmee je nog zo weinig deelt? Die oom, die het vorige jaar ruzie maakte, nodig je die weer uit, je schoonzus gaf al dan niet te willen komen… Voor wie kies je dan? En gaan je kinderen zich niet misdragen aan het Kerstdiner, waardoor je vader weer naar ze uitvalt? Wat is het passende cadeau, moet iedereen eigenlijk een cadeau? Wat doen de anderen? Je wilt niet achterblijven. Je hoopt dat er ook tijd is om even uit te buiken tussendoor tijdens een wandeling, maar het is bij je moeder en die wil graag altijd spelletjes doen en binnen bij elkaar blijven. Voel je ‘m al knellen?

Je was net blij dat je je eigen gezin had

Je was net blij dat je je eigen gezin had. Hoe ga je om met die oude patronen? Plotseling ben je weer ‘de verzorgende’, ‘het kleintje’ of ‘de doorzetter’ in de ogen van je ouders. En die verwachtingen… Zelf weet je intussen meer en beter van jezelf, maar in de snelkookpan die Kerst heet, overheersen de nestgeuren.

Kijk verder

Als je hier iets mee of aan wilt doen, dan is het belangrijk om verder te kijken dan die irritatie en te zien waar die nestgeuren vandaan komen. Waar komt jouw beklemming vandaan? Wat maakt dat je meteen een energie-lek krijgt als je denkt aan het met z’n allen koffie drinken in een kring? Hoezo buikpijn als je nu al weet dat niemand zal informeren naar hoe het ècht met je gaat? Waarschijnlijk zijn deze dingen signalen van, zoals dat heet, systemische verstrikkingen. Je houdt van de mensen om je heen, maar de relatie ligt ingewikkeld. Om meer te leren over jezelf, zou je eens kunnen nagaan of jij je bijvoorbeeld té verantwoordelijk voelt voor het geluk van je ouders. Of dat je het ergens heel verdrietig vindt dat er iemand wordt uitgesloten of dat er over bepaalde onderwerpen niet gesproken wordt. Of dat je je snel schuldig voelt als alles niet ‘perfect’ verloopt. Veel mensen dragen teveel voor de generaties die hen voorgingen. Ik kan er zelf over meepraten.

De snelkookpan in mijn jeugd

Ik herken de snelkookpan. De Kerstdagen brachten mij toen mijn moeder nog leefde, en nog een tijd daarna, een mix van liefdevolle verbinding en drukkende benauwdheid. Ik hield van de geur van de dennentakken, en het prachtige gezang van de Duitse Weihnachtskoren ontroerde me. Ook het kerstmolentje waarin houten rendiertjes rondjes holden, aangedreven door de warmte van de kaarsjes, had op mij een betoverende werking. Daar lag het allemaal niet aan. Het was de druk die ik voelde, en die ik pas achteraf heb kunnen verwoorden en begrijpen.

Mijn moeder kon teleurgesteld zijn. Niet boos – teleurgesteld. Niet in woorden. Maar het was er, in haar blik en in haar zucht. Ze was vaak teleurgesteld. Ik denk dat ze eigenlijk teleurgesteld was over haar leven. Ze had er zoveel meer van willen maken. Maar dat begreep ik allemaal pas later. Ik zat er namelijk midden in en was nog onbewust van de familiepatronen.

Het verlies was te groot

Ik denk dat Kerstmis haar deed verlangen naar heelheid, het gevoel dat alles weer goed komt. Ze verloor haar vader als baby en heeft hem altijd gemist. Ook haar moeder stierf jong, evenals vele andere familieleden. Mijn moeder kon dit verlies niet verwerken. Het was te groot. Ze was gebroken. Ze nam haar gebrokenheid mee en zocht naar heelheid in het geluk met haar gezin. Maar haar gezin kon dat grote verdriet niet voor haar oplossen. Zij kon niet omkijken naar al dat verlies, en ik kon dat ook niet voor haar doen. Niemand kan immers de pijn van een ander verwerken. Ik heb het wel geprobeerd.

Ik probeerde het goed te maken

Kinderen willen hun ouders gelukkig zien en doen daar alles voor. Als laatst toegevoegd element van de kudde ‘familie’ wil de nieuwe generatie onbewust de scheve balans in de familie rechttrekken. Ik ontwikkelde antennes voor teleurstelling en pijn en probeerde haar aan het lachen te krijgen. Maar… wat ik ook deed, haar lach was tijdelijk en daarna was er voor haar altijd wel iets om teleurgesteld over te zijn. Ik trok het me aan en ging nog harder mijn best doen. Een lieve en goede dochter zijn, die er altijd voor haar moeder was. Ik ging mee met haar in de vreugde van het Kerstfeest en de belofte van heelheid, mee met haar in het gebrokene en de melancholie en pijn van het verlies. Ik probeerde de moeder van mijn moeder te zijn.

Bouwen op gemis

Toen ik als psycholoog in aanraking kwam met het systemische werkveld, kon ik begrijpen en buigen voor wat er eigenlijk gebeurde in onze familie en welke invloed dat op mij had. Ik leerde door familieopstellingen om mijn eigen plek in te nemen als dochter door het lot van mijn moeder te eren. Ik kon voelen dat ik, door voor mijn moeder te hebben gezorgd, zelf een stuk moederlijke zorg gemist heb. Ik denk dat het plek geven van dat gemis een leven lang duurt, en voor elk moment ervan ben ik dankbaar. Gemis is liefde en dat voel ik. Voor haar en voor alles wat me dierbaar is.

Kijk naar jouw ‘familiepatronen-DNA’

Het wonderlijke is, dat de patronen die je door in een familie geboren te zijn, meeneemt wanneer je op jezelf gaat wonen, gaat trouwen, kinderen krijgt en desnoods aan de andere kant van de wereld woont. Dit patronen maken deel uit van jouw ‘familiepatronen-DNA’. Patronen hebben een hardnekkige eigenschap: ze herhalen zich wanneer ze onbewust blijven. Pas wanneer je bereid bent om echt te gaan kijken hoe jouw familiepatronen van invloed zijn op jouw gevoelens, gedachten en gedrag, kun je jezelf bevrijden van de beknellende en beperkende werking er van. Je blijft lid van jouw kudde, maar dan op jouw eigen plek. Met alles wat daarbij hoort, bevrijd van wat er niet bij hoort.

Beknelling is ook een poort

Systeemdruk ofwel de beknelling van de familiebanden, wordt tijdens de kerstdagen als in een snelkookpan opgevoerd. Je helpt jezelf door te erkennen dat je druk ervaart. Of het nu keuzestress is bij welke familie je de Eerste Kerstdag doorbrengt, de onzekerheid of jouw cadeau voor je moeder wel goed genoeg is, of omdat je gewoonweg het gevoel hebt dat je het liefst de hele Kerst op een onbewoond eiland zou willen doorbrengen. Misschien is het nieuwe jaar wel een goed moment om hier eens beter naar te gaan kijken, en eens te onderzoeken op welke manier jij nog onvrij bent. Wellicht wil je er eens samen naar kijken door middel van een gesprek of een familieopstelling.

Neem je beklemming serieus; het kan voor jou de ingang zijn om je te bevrijden van oude beknellende patronen waardoor de liefde voor jezelf en jouw dierbaren weer vrij kan stromen.

Veel liefde gewenst,

Petra

De foto is van Valeria Botneva (CC0/public domain)